Effectieve handelingsperspectieven

Mogelijk komen uit je systeem- en gedragsanalyse verschillende actoren naar voren die ongewenst gedrag vertonen, met bijpassende opties voor doelgedragingen. Om uiteindelijk te kunnen bepalen op welke actor(en) je een interventie inzet, is het van belang om te verkennen welke van de doelgedragingen het meest effectief én realiseerbaar is.

Handelingsperspectieven vormen een belangrijke bron van alternatieve gedragingen, waarbij het belangrijk is dat deze zowel effectief als reëel zijn. Om effectieve handelingsperspectieven te definiëren is daarom ook technische kennis nodig: welke veranderingen kan een actor doorvoeren waarmee vervuiling stopt? Niet al die handelingsopties zullen efficiënt of aantrekkelijk zijn, terwijl dit van groot belang is voor het succes van je interventie.

Om te bepalen welke handelingsperspectieven de grootste kans van slagen hebben, is het goed om een prioritering te maken. Een dergelijke prioritering kun je doen aan de hand van een integrale analyse. Hierin kijk je zowel naar de technische efficiëntie als de aantrekkelijkheid voor de doelgroep (makkelijk, betaalbaar, haalbaar), zie figuur 1. Om zo’n integrale analyse optimaal te kunnen uitvoeren, is het essentieel dit multidisciplinair aan te pakken. Zo kan een toxicoloog de Y-as aanduiden en een gedragswetenschapper de x-as, waardoor je gezamenlijk tot de meest realistische prioritering komt.

Een manier om een prioritering te maken in de aantrekkelijkheid voor de doelgroep is aan de hand van het EAST raamwerk. Dit raamwerk is een hulpmiddel om het doelgedrag systematisch te analyseren. Het laat ook zien welke principes de kans vergroten dat het doelgedrag daadwerkelijk vertoond wordt.

Exit fullscreen

EAST raamwerk
Het EAST raamwerk bestaat uit vier onderdelen: Easy, Attractive, Social en Timely. Centraal bij het invullen van dit raamwerk staat dat degene die wil dat een andere partij iets doet, zich verplaatst in de situatie van de ander en analyseert wáárom diegene zich op dit moment gedraagt zoals hij/zij doet. Ook wordt er geanalyseerd wat er moet gebeuren om het doelgedrag aantrekkelijk te maken.

Easy
Easy doelt op hoe makkelijk het voor de doelgroep is om zich te gedragen in overeenstemming met het gewenste gedrag. Soms staan er belemmeringen in de weg om bepaald gewenst gedrag te vertonen. Het makkelijker maken van het gewenste gedrag zorgt ervoor dat het doelgedrag niet wordt vertraagd door veel handelingen en uitzoekwerk. Dit kan je bijvoorbeeld doen door het gewenste gedrag de standaard optie te maken. Denk bijvoorbeeld aan het donorregister waarin tegenwoordig ‘ja’ de standaardoptie is. Ook kunnen belemmeringen verminderd worden. Een voorbeeld daarbij is het vooraf ingevulde belastingformulier dat je nog alleen hoeft te controleren.

Attractive
Attractive doelt op hoe aantrekkelijk het gewenste gedrag is om uit te voeren. Hoe aantrekkelijk een gedraging is kan op twee manieren worden ingevuld. Allereerst hoe opvallend het doelgedrag is. Mensen zijn meer geneigd iets te doen wat hun aandacht trekt. Denk hierbij aan persoonlijke versus algemene communicatie. Daarnaast kunnen ook financiële prikkels de aandacht trekken. Zo kan het gebruik van beloningen en sancties het gewenste gedrag belonen of juist ontmoedigen. Belonen kan daarbij in de letterlijke zin van het woord zijn (bijvoorbeeld een subsidie), maar ook op psychologisch vlak (bijvoorbeeld het appelleren aan een positief zelfbeeld). Ook aan andere vormen van prikkels kan gedacht worden, zoals het verloten van een prijs onder deelnemers.

Social
Social doelt op in hoeverre het doelgedrag inspeelt op de sociale natuur van de mens. Mensen conformeren hun gedrag graag aan het gedrag van de meerderheid: wanneer je duidelijk maakt dat de meeste mensen het gewenste gedrag vertonen, stimuleert dit anderen hetzelfde gedrag uit te voeren. Denk bijvoorbeeld aan de boodschap op hotelkamers waarop staat dat 80% van de hotelgasten in deze kamer hun handdoek meer dan één keer gebruikt. Echter, benadrukken hoe vaak het ongewenste gedrag voorkomt werkt vaak averechts. Ook het gebruik van netwerken (bijv. een buurtgemeenschap) en het uitspreken van commitment naar anderen valt onder social. Zo kunnen netwerken worden ingezet om gezamenlijke initiatieven op te zetten en zijn mensen eerder geneigd iets daadwerkelijk te doen wanneer ze hun intenties (commitment) uitspreken.

Timely
Timely doelt op het moment waarop verwacht wordt dat de doelgroep het handelingsperspectief uitvoert. De timing kan de kans dat het doelgedrag daadwerkelijk wordt uitgevoerd aanzienlijk beïnvloeden en kan worden gespecificeerd op drie manieren. Allereerst is het van belang de doelgroep te attenderen op een moment dat er toe doet. Daarnaast is het belangrijk te kijken naar de termijn van de kosten-en opbrengsten. Door de meeste mensen worden korte termijn kosten- en opbrengsten zwaarder gewogen dan kosten- en opbrengsten die verder in de toekomst liggen. Het benadrukken van direct merkbare kosten en voordelen heeft daardoor vaak meer invloed op gedrag. Ten slotte kan het opstellen van een specifiek plan de kans vergroten dat mensen daadwerkelijk in beweging komen. Het is bekend dat intentie vaak niet leidt tot gedrag. Het identificeren van de belemmeringen voor actie en het opzetten van een plan om deze belemmeringen aan te pakken, helpt het gat tussen intentie en gedrag te verkleinen.

In de onderstaande afbeelding wordt het EAST raamwerk nog eens kort samengevat.

Exit fullscreen

Zoals eerder aangegeven is naast het beoordelen van de doelgedragingen op de EAST-criteria (gedragsveranderingsperspectief) het ook belangrijk te kijken naar de technische effectiviteit. Om de waterkwaliteit te verbeteren is het daarom essentieel om multidisciplinair te werken. Hierdoor kunnen namelijk de meest effectieve (technische) interventies worden gecombineerd met handelingsperspectieven die aantrekkelijk worden gevonden door mensen die hun gedrag moeten veranderen. 

Op basis van de prioritering kun je dus bepalen op welke doelgroep en welk doelgedrag je je gaat richten. In de volgende hoofdstukken onder Doelrealistatie lees je meer over het inzetten van een passende gedragsinterventie.